We weten heel goed dat kunst niet is te definiëren. Toch doet iedereen of hij weet wat ze is of wat ze heeft te zijn: ze moet rust geven / bij het behang passen / rood is mooi, groen niet / je moet kunnen zien wat het voorstelt / alle kunst is abstract / ze moet eigentijds zijn / eeuwigheidswaarde hebben / echte kunst is grensverleggend / kan niet anders dan elitair zijn / moet democratisch zijn / geëngageerd / niet modieus – en meer nog en erger, en allemaal waar genoeg. Alleen elk voor zich een te klein waarheidje om waar te mogen heten.

Als we dat allemaal heel goed beseffen, laten we vervolgens ronduit zeggen van wat voor kunst wij houden.

Kunst moet liever niet grappig zijn, niet ironisch, niet cynisch. Preciezer gezegd, als we kunst van die aard ontmoeten, waarderen we ze vooral als ze ondanks de schijn van het tegendeel iets te verstaan geeft omtrent kwetsbaarheid, melancholie, hoop op redding. Natuurlijk wordt het als een hele kunst gezien om het volk aan het lachen te krijgen. Maar meestal is dat toch geen kunst, niet wat wij voor kunst houden – tenzij weer die kwetsbaarheid enzovoorts aan de orde is.

Kunst hoeft evenmin ernstig te zijn. Ernst is hoofdzakelijk voor cipiers en sergeanten: in het gelid staan is ernstig en tralies zijn bijzonder ernstig. En één voor éen en om de beurt is meestal gruwelijk ernstig. Eén plus één laat ook niet met zich sollen. Allemaal tegelijk is daarentegen doorgaans lollig, ofschoon soms een janboel, en doorgezaagde tralies zijn altijd lollig en dikwijls bevrijdend. Maar lol noch ernst zijn de opperste kwaliteiten van kunst.

Kunst is ook niet gevoelig. Sprekers bij grote gelegenheden des levens zijn gevoelig. Strafpleiters zijn het met berekening. En cabaretiers moeten het ervan hebben op de lege momenten als ze niet leuk en gevat zijn. Maar kunst, ook die ons schijnt te overladen met gevoelens, van medelijden vaak, van angst, van opluchting, die kunst is zelf niet gevoelig, die is goed gemaakt en daarom inzake gevoelens effectief. Kunst is dus, - eindelijk een definitie, - wat goed gemaakt is. Maar het beslissende criterium voor kunst is, dat ze juist niet gemaakt kan worden: we krijgen ze. Kunst waarvan geleerd kan worden hoe ze te maken, noemen we akademisch. Kunst die echt goed gemaakt is, alle grote kunst, heeft een duistere oorsprong en een onpeilbare kundigheid. (Oudtijds noemden ze die oorsprong de Muze. Later spraken psychologen van het onderbewuste. En tegenwoordig ontsnappen we aan echte naamgeving door ze het toeval te noemen).

Kunst is pas kunst als ze van die duistere oorsprong en die onpeilbare kundigheid blijft getekend. De rest is akademisme. De echt kunst ontspringt de dans van de ernst en ontsnapt aan de fuik van grappigheid en het net van de gevoeligheid. Ze heeft een barbaarse vreemdheid en tegelijk een toch voor ons bestemde visionaire boodschap. Ze is stralend helder en daarbij blijvend onbevattelijk.

We leven in een tijd die een stroom van bagger als kunst voorstelt: een en al rustgevendheid, hartverwarmend rood, grensverleggende gekkigheid, een stapel net-echt en een berg nep-niks. Een paar kunstenaars zijn er nog vandaag, niet veel, die een ononderbroken toewijding hebben jegens de geheime oorsprong van de kunst. De portretten van Charlotte van Pallandt. De gezichten van Marlene Dumas. De reliëfs van Schoonhoven. De tekeningen van Thierry de Cordier. De ijzeren beelden van Chillida. De werken van…

…en nu zien we het plotseling helder: de definitie van echte kunst, het met oorspronkelijkheid geheel vervulde kunstwerk, is gelijk de namen van enkele makers. Kunst = Van Pallandt, enzovoorts.

Er valt velerlei naders over Anet van de Elzen te zeggen die wij nu voor het eerst tonen. Voorop echter staat de ervaring van haar duistere stralende oorspronkelijkheid waarmee slechts enkelen zijn gezegend.  

Lambert Tegenbosch, april 1998  - gepubliceerd bij de solo-expositie met sculpturen en foto's van Anet van de Elzen bij Galerie tegenbosch, Heusden aan de Maas